Het is donker als ik met de auto door het Pampushout rij. In de lichten vang ik een vlinder. En nog één, en nog één. Vlinders in de winter? Dat kan haast niets anders dan de kleine wintervlinder zijn.
De kleine wintervlinder is een nachtvlinder uit de familie van de spanners. Met een spanwijdte van 12 millimeter en een eenvoudig grijsbruine tekening is het geen opvallende verschijning. En de vrouwtjes vallen nog minder op. Deze hebben geen vleugels, of althans, alleen nog maar rudimentaire stompjes daarvan. De vrouwtjes kunnen alleen maar kruipen.
De wintervlinder vliegt op windstille nevelachtige nachten als het kwik rond het nulpunt ligt. Veel vlinders hebben warmte nodig om te kunnen vliegen, maar de wintervlinder heeft antivries door de aderen stromen. Suikers en alcohol zorgen ervoor dat de vlinder voldoende energie heeft. De mannetjes zijn op zoek naar de bereidwillige vrouwtjes die op hun beurt de mannen lokken met feromonen. De vlinders paren, het vrouwtje legt de eitjes en beide sterven. De eitjes komen in het voorjaar uit.
De strategie waarbij de volwassen nachtvlindertjes in de winter actief zijn, voorkomt dat ze worden opgevreten door vleermuizen. De meeste vleermuizen zijn in winterslaap omdat een dieet van wintervlinders – die maar enkele gunstige nachten vliegen – toch te mager is. In het voorjaar komen de eitjes uit en mesten de rupsen zich vet met de bladeren van allerlei loofbomen. Het predatierisico wordt dan beperkt door de macht van de aantallen. Er zijn dan zoveel rupsen dat er na predatie genoeg overblijven om de populatie in stand te houden.
De macht van de getallen werkt. Zelfs zo goed dat een aantal vogelsoorten afhankelijk zijn van de rupsenoverdaad. De bekendste voorbeelden zijn koolmees en bonte vliegenvanger. Beide soorten hebben hongerige jongen juist op het moment dat de rupsen op zijn dikst zijn. De cyclus van de rups is door de klimatologische opwarming echter aantoonbaar vervroegd. De rupsen komen inmiddels twee weken eerder uit, dan pakweg vijftig jaar geleden. Voor de koolmees is dat een klein probleem. Die heeft ook zijn broedcyclus iets kunnen vervroegen en op die manier aangepast op de cyclus van de wintervlinder. De bonte vliegenvanger heeft echter een groter probleem.
De bonte vliegenvanger overwintert in tropisch Afrika. De terugtocht naar Nederland wordt ingezet door het lengen van de dagen en is dus niet gekoppeld aan het (veranderde) klimaat. Eenmaal terug in Nederland, merken de vliegenvangers dat de natuur al veel verder is, dan verwacht. Waar ze enkele decennia geleden nog meer dan een week de tijd hadden om een partner te vinden en een nest te bouwen, moet de bonte vliegenvanger ineens haast maken. Dat levert op zijn best kleinere legsels op en zeker ook jongensterfte. En als de rupsencyclus nog verder vervroegt, leggen ze zelfs helemaal geen eieren. Je kan immers geen eieren in het nest leggen, als je nog onderweg bent!
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 
Pingback: Natuurlijk Flevoland | Almere Natuur