Plantjes en beestjes, ik kan er geen genoeg van krijgen. Maar voor de natuur is de wezenlijke vraag: wat is genoeg. Moet je streven naar zo veel mogelijk planten en dieren op één locatie of is dat te simpel? Als het gaat om zoveel mogelijk plant- en diersoorten op één plek, dan zou Artis een feest van biodiversiteit zijn. En inderdaad, dat is te simpel. Het gaat bij biodiversiteit vooral om de context en de onderlinge relaties.
De context zijn de van nature aanwezige randvoorwaarden als bodem en klimaat. Die ijsbeer en zebra in Artis zijn allebei in Nederland uit hun context. De natuurlijke randvoorwaarden dicteren welke planten en dieren ergens kunnen leven. In arctische gebieden zijn dat doorgaans weinig soorten, in tropische gebieden juist heel veel. Maar dat wil niet zeggen dat een arctische toendra een lagere biodiversiteit heeft dan een tropisch regenwoud. Binnen de arctische toendra kan je wel gebieden hebben met lage en hoge biodiversiteit. Een hoge diversiteit als het ecosysteem compleet is en een lage als het systeem mankeert. Met andere woorden, het heeft geen zin om de toendra te vergelijken met het regenwoud.
De onderlinge relaties tussen plant- en diersoorten zijn een belangrijke graadmeter voor de gezondheid van het ecosysteem en dus ook voor de biodiversiteit. Die relaties zijn in Artis ver te zoeken, zet die zebra in de ijsbeerkooi en je krijgt een vrij korte maar heftige relatie tussen de twee soorten. De onderlinge relaties zijn in de eerste plaats “eten en gegeten worden”. Deze relaties zorgen ervoor dat de soorten elkaar aantalsgewijs min of meer in evenwicht houden.
Stel een ecosysteem voor als een schoenendoos. In de doos hangt een knikker aan een touwtje. De knikker staat model voor een soort, het touwtje model voor de relatie die die soort heeft met zijn omgeving. De beweging van de knikker is de ontwikkeling die de populatie van de soort kan maken. De bewegingsruimte van de knikker is bijna onbeperkt (in populatietermen: van plaagontwikkeling tot uitsterven). Als we een tweede soort introduceren en naast een touwtje met de kant van de doos (de omgeving) ook een touwtje tussen beide knikkers spannen, wordt de beweging van beide soorten al beperkt. Beide soorten houden elkaar al ietwat in evenwicht. Een derde soort met een relatie met de omgeving én een relatie met de overige soorten beperkt de wegeging nog meer. En met tien soorten is de bewegingsvrijheid nagenoeg nihil.
Die schoenendoos met één knikker is vergelijkbaar met landbouw. En de inspanning om die ene soort in stand te houden zijn dan ook enorm. Het andere uiterste is ongetwijfeld een tropisch regenwoud. De veelheid aan complexe relaties zorgen ervoor dat het een heel stabiel biotoop is (totdat wij de zaag erin zetten). We zien vervolgens ook dat in een ecosysteem met van nature weinig soorten de populatieontwikkelingen enorm kunnen zijn. De arctische toendra is een mooi voorbeeld met de lemmingpieken als spreekwoordelijke icoon. Maar op de langere termijn (vier jaar) is ook zo een systeem stabiel.
En hoe zit dat in de stad? Niet voor niets zien we plaagvorming vaak in de stad. Ratten, stadsduiven, wespen, kakkerlakken, stuk voor stuk stedelijke problematiek. Door te streven naar een hoge biodiversiteit is de kans op plaagvorming flink in te dammen. Een slechtvalk ik de stad werkt prima tegen duivenoverlast.
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 
mei 19, 2016 om 11:33 am
Leuk om te lezen. Natuurlijk moest ik meteen denken aan de manier waarop een stad zich ontwikkelt, ook een soort biotoop. Heel onhandig om monoculturen te hebben zoals bedrijventerreinen, villaparken of vogelaarwijken. ________________________________
mei 19, 2016 om 12:50 pm
Hoi Marieke,
De lessen van de ecologie zijn inderdaad bijna overal op te betrekken. Dat maakt het ook tot zo een interessant (en dus belangrijk) vakgebied.
mei 19, 2016 om 1:24 pm
Kort en heftig artikel, Ton. Kan ook niet anders, want je kan er (en er zijn) boeken vol mee schrijven. Toch ook een onderwerp wat mij, als bijna volkomen leek, bezig houdt in relatie tot met het vleermuizenproject (www.vleermuizenindepolder.nl). Onderzoek had al weer enige tijd geleden aangetoond dat we geen vleermuizen hadden in de polder, behalve bezoekende exemplaren die “op het oude land woonden”. Uit de reacties die ik ondertussen krijg, blijkt dat er wel degelijk het hele jaar door vleermuizen gezien worden die, ook weer blijkbaar toch ergens in de polder blijven “hangen” (ha ha!).
Mijn vraag is nu: “Wat doet het plaatsen van vleermuiskasten met het natuurlijk evenwicht dat er sinds de inpoldering is ontstaan?” Gaan wij nu bewust of onbewust iets doen met dat evenwicht door het voor deze soort (de vleermuis) aantrekkelijker te maken in deze biotoop (de polder) die daardoor langer of met meer soortgenoten gaan verblijven? Of zouden we kunnen zeggen dat deze biotoop nog lang niet in evenwicht is? Of…?
mei 19, 2016 om 4:34 pm
Dag René, het evenwicht wordt in de eerste plaats bepaald door de prooisoorten. Die bepalen hoeveel roofdieren ergens kunnen leven. Je hebt een evenwichtig systeem als je ook roofdieren hebt. En je hebt helemaal geen systeem als je geen prooisoorten hebt. In een jong gebied als Flevoland duurt het een tijd eer je roofdieren krijgt. Weinig oude bomen met natuurlijke holten bijv.in het geval van vleermuizen. Juist in zo een gebied heb je een overdaad aan insecten. Dan is het plaatsen van kasten inderdaad een slimme maatregel
Bedenk ook dat er niet zoiets bestaat als “de vleermuis”. De soort die veel mensen in Almere zien is in 9 vd 10 keer een gewone dwergvleermuis. Deze wonen in spouwmuren. Maar van de rosse vleermuis hebben we nog geen verblijf in Almere. Die komen helemaal vanuit het Gooi in de Oostvaardersplassen jagen. Die zou je met een kast zoals jullie bouwen dus heel goed kunnen bedienen. Maar ook bosvleermuis en watervleermuis. Zeldzaam dan wel afwezig in Almere. Dan kan je wachten tot onze beukenbossen 200 jaar oud zijn, maar dat maken wij niet meer mee. Dus het is een heel zinnige maatregel om het kunstmatige poldersysteem versteld te “naturaliseren”.
mei 21, 2016 om 3:06 pm
Beste Ton,
Dank voor je reactie, uitleg en geruststelling. Dan gaan we rustig door met het plaatsen van kasten en wie weet wat voor nieuwe of aanvullende inzichten daar uit voortkomen.