Het lijkt een kansloze strijd, een zwaan tegen een auto. Maar als die auto stil staat… Uit Utrecht kwam een vraag over merkwaardig zwanengedrag. Omdat we in Almere al ruim 15 jaar onderzoek doen aan deze soort, vroeg men of wij ons licht konden laten schijnen over een zwaan die auto’s aanviel. Maar daar liet de vogel het niet bij, glaspuien en –deuren kregen dezelfde behandeling. Merkwaardig?
Het gedrag is eigenlijk niet het merkwaardige. De glimmende objécten in het zwanenterritorium zijn – voor de zwaan – merkwaardig. In de spiegeling ziet de vogel een soortgenoot. En aangezien zwanen erg territoriaal kunnen zijn, vormt de soortgenoot een directe dreiging. Het is bovendien – net als hijzelf – ook nog eens een mannetje dus de bedreiging is voor de zwaan erg reëel. Inschatten van de kracht van de andere vogel is de eerste prioriteit.
In de regel zijn er drie mogelijkheden, de rivaal is sterker, groter, vitaler, of de rivaal is duidelijk zwakker, kleiner, timide. De derde optie is dat de rivalen tegen elkaar zijn opgewassen. De meest verstandige optie bij een sterkere rivaal is vluchten of je onderdanig opstellen. Is de opponent zelf zwakker, dan kan je in de aanval gaan. De moeilijkste keus is als de tegenstander net zo sterk lijkt. Dikke kans dat je dan overspronggedrag gaat zien.
Overspronggedrag is beschreven door de Nederlandse diergedrag deskundige Adriaan Kortland. Het is een niet logisch lijkend gedrag dat voortkomt uit een conflict tussen twee wel relevante gedragingen. Is de keus tussen vluchten of aanvallen (relevant gedrag) niet eenvoudig te maken, dan zal snel een ritueel uitgevoerd worden dat lijkt op bijvoorbeeld eten of veren poetsen (niet echt logisch). Ook bij mensen is het te zien. Gefrunnik aan het haar bij stress? Oversprong! Bijten op de achterkant van een pen? Idem dito.
Bij zwanen kan het overspronggedrag zich uiten in synchroonzwemmen met af en toe een veerpoetsbeweging of een eetbeweging. Dat kan een tijd duren, maar uiteindelijk zal toch één van de vogels afnokken. Maar als dat heel lang duurt, kan de ergernis zover opbouwen dat toch de aanval wordt ingezet. En dat laatste is wat bij het spiegelbeeld gebeurt. De rivaal is net zo sterk en de rituele dans duurt oneindig lang. Met een waas voor de ogen wordt de aanval ingezet. Soms zo sterk dat de autoschadebedrijven er garen bij spinnen.
De oplossing? Tijdelijk een doek ophangen voor de glaspui, of de auto om de hoek parkeren. Op zich is een oplossing op de korte termijn verzinnen niet heel erg ingewikkeld. Op de lange termijn zou je met inrichting van het groen ook het nodige kunnen bereiken. Een hegje aanplanten tussen de parkeerplaatsen en het water bijvoorbeeld.
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 