Een randje wilde marjolein staat te geuren in de tuin. De geur is voor vlinders onweerstaanbaar. In korte tijd zie ik klein geaderd witje, atalanta, dagpauwoog en het muntvlindertje van bloem naar bloem fladderen. Ineens duikt een landkaartje op. Na een nectarronde gaat hij even uitrusten op een grasblad. Deze vlinder is nu makkelijk herkenbaar door de witte baan over de donkere vleugels. Maar hij ziet er heel anders uit dan de landkaartjes die ik twee maanden terug zag. Toen geen witte baan, maar zwarte vlekjes op oranje vleugels en op de vleugeltip wat wit, als een miniatuur distelvlinder.
De landkaartjes van nu behoren tot de zomergeneratie terwijl in mei de voorjaarsgeneratie vloog. Beide generaties verschillen zo sterk van elkaar dat het wel twee verschillende soorten lijken. Zelfs de grote bioloog Linaeus tuinde erin. Hij beschreef het landkaartje als twee soorten. Het mysterie van de twee vormen ligt besloten in de tijd en daarmee de temperatuur waarin de rups tot vlinder verpopt. De verschillen in tekening en grootte (de voorjaarsgeneratie is kleiner) ontstaan doordat de verpopping van de voorjaarsvlinders in het winterhalfjaar gebeurt en van de zomervlinders in het zomerhalfjaar. De temperatuur bepaalt feitelijk het uiterlijk.
De voorjaarsgeneratie vliegt van mei tot in juni en legt dan eitjes. De rupsen lusten alleen brandnetels dus het is ook op die plant dat de eitjes en rupsen te vinden zijn. Als de rupsen volgevreten zijn, verpoppen zij zich en hieruit vliegen de zomervlinders die van eind juli tot in september te zien zijn. De zomergeneratie legt ook weer eitjes. De rupsen daaruit verpoppen in de herfst en als pop overwintert het landkaartje.
Het landkaartje demonstreert hoe het klimaat aan het veranderen is. Een halve eeuw geleden was de soort nog zeer schaars en vormde Nederland de noordgrens van het verspreidingsgebied. Sindsdien zijn ze met een opmars bezig. Daarnaast is nog een tweede klimaateffect bij landkaartjes merkbaar. De laatste jaren zien we zelfs een derde “nazomer-generatie” een opleving in september.
Het is de onderkant van de vlinder die hem zijn naam geeft. Een spel van vlakken en lijntjes, als kavels doorsneden door wegen en paden. Dat lijkt me een mooie uitdaging voor een stedenbouwer of landschapsontwerper: ontwerp een ecologische wijk op basis van het stratenplan van het landkaartje.
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 