Het is een mooi romantisch beeld, een paartje zwanen. En helemaal als ze ‘verliefd’ zijn. De kromme halzen vormen samen een hart, symbool van de eeuwige trouw. Maar bedenk wel dat het beeld vooral in ons hoofd leeft. De vraag is gerechtvaardigd of het ook in de zwanenkoppies zo is.
Biologen zijn geschoold om zoveel als mogelijk is, de eigen emoties uit te schakelen als ze naar een studieobject kijken. De eigen emotie kleurt de waarneming te veel. Dikke kans dat het studieobject zelf, weldegelijk emoties heeft. Maar wat die emoties zijn, zullen we wellicht nooit te weten komen. Het devies is dus: kijk zo onbevooroordeeld mogelijk, noteer wat je ziet (in plaats van wat je denkt te zien), verzamel data en laat alleen de data spreken.
Dat klinkt allemaal clean en afstandelijk. Maar denk niet dat biologen daar altijd glansrijk in slagen. Een uit het nest gevallen vogeljong zou – vanuit het wetenschappelijk perspectief – op de bosbodem achtergelaten moeten worden. Maar wat doe je als onderzoeker als je zo’n hoopje leven in de handen hebt? Tien tegen één dat het jong weer teruggeplaatst wordt!
OK, die eeuwige trouw van zwanen. Het is een algemene gedachte dat zwanen elkaar eeuwig trouw zijn. Toch blijkt dat het beeld nuance behoeft. Door vogels individueel te merken (met een pootringetje met uniek nummer) kan je zien wat er werkelijk gebeurt. Neem bijvoorbeeld het broedgeval in het Muzenpark. Jaar in jaar uit broedt er een paartje op bijna dezelfde plek. Logisch om te denken dat het hetzelfde paartje is. Maar op basis van die ringen zien we dat het van jaar op jaar niet om dezelfde individuen gaat! Ook is op basis van de pootringen de partnertrouw te bekijken. Uit het onderzoek blijkt dat scheidingen vaker voorkomen dat het romantische beeld toelaat. Scheidingen komen voor. Niet vaak, maar te vaak om het te negeren. We zien zelfs dat de oude partner verlaten wordt en een nieuwe band wordt aangegaan met een eigen jong uit een eerder jaar.
Zwanen zijn in de regel gewoontedieren. Een eenmaal bezet goed territorium wordt zo lang mogelijk bezet. De drang om een beter territorium te zoeken is niet erg groot. Dat is mogelijk de belangrijkste reden voor langjarige relaties. Het is vanuit dat perspectief de vraag of ze trouw aan elkaar zijn, of beide trouw aan hetzelfde territorium. Maar een goed territorium kan ook betwist worden. En uiteindelijk wordt de partnerkeuze gedaan op de inschatting dat een andere partner meer overlevende jongen zal opleveren.
Wellicht moeten we de zwaan maar niet als voorbeeld nemen voor onze eigen keuzes in het leven. De eigen morele waarden zijn goed genoeg, toch?
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 