Bijenorchis, rietorchis, pyramideorchis, gevlekte orchis, moeraswespenorchis, brede wespenorchis, vleeskleurige orchis. Het klinkt allemaal exotisch maar het zijn oer-Hollandse soorten die in Almere voorkomen. Het exotische zit hem wellicht in de naam orchis (of orchidee). Onze Almeerse soorten zijn dan wel familie van de protsige soorten uit de bloemenwinkel, maar veel subtieler in bouw en kleur. Voor een ecoloog zit het bijzondere ook niet direct in de grootte en kleur van de bloem maar in de biologie van de soort. Voor iedere soort kan een ander verhaal geschreven worden over de bijzondere biologie. Er is echter één gemeenschappelijke deler waarin het bijzondere van de orchidee in gevat kan worden.
Het bijzondere zit hem in de allereerste plaats in het zaad. Doorgaans bestaat zaad uit een “embryonaal” kiemplantje en reservevoedsel. Bekijk bijvoorbeeld een pinda. Iedere afzonderlijke pinda bestaat uit drie delen, het kleine puntje en de twee helften. Het puntje dat als brug tussen de twee helften zit, is niets minder dan een mini-pindaplant. De twee lobben bieden het reservevoedsel voor het plantje om uit te groeien tot een plantje dat het zelfstandig op grond van wortels en bladgroen verder kan rooien. Een orchidee mist die reservevoorraad voedsel, of beter nog, die is die voorraad in de evolutie kwijt geraakt.
Het voordeel is dat het zaad super licht is en makkelijk kan verspreiden. Het nadeel is dat het lastig is om ergens op geschikte bodem te kiemen. Toch kiemen orchideeën en wel door een samenwerkingsverband te sluiten met bodemschimmels. Als een zaadje op een geschikte plek met de juiste bodemschimmels is geland, groeit de schimmel in het zaadje. Het zaadje haalt vervolgens zijn bouwstoffen uit de schimmel en het kiemplantje kan uitgroeien. Bij sommige soorten gaan er een aantal jaren overheen eer een plantje bovengronds zichtbaar is. En zelfs dan kan het nog even duren voordat de plant ook voldoende sterk is om bloemen te vormen.
Deze trage ontwikkeling maakt ook wel duidelijk dat het leefgebied ook gedurende enkele jaren gunstig moet blijven. De relatie met de schimmel, de specifieke bodemgesteldheid waarbij schimmel én orchidee zich happy voelen en de benodigde jaren met een ongestoorde situatie maakt dat orchideeën als kieskeurig te boek staan. Daarmee is de orchidee ook een indicator van een goede en gezonde natuur.
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 