Zomaar een moerasbosje. Wilgen, bramen en riet domineren het beeld. Plots valt mijn oog op het bont verkleurde blad van een lage struik. De vorm van de bladeren doen mij denken aan ribes. Nadere inspectie van de takken tonen de onrijpe besjes van aalbes, een familielid van de rode ribes.
De aalbes is een inheemse plantensoort maar hoort van nature thuis in beek- en rivierdalen, natte leemgronden en in de binnenduinen. Vochtig is het hier wel, maar daar is de vergelijking wel mee klaar. De kans is dus groot dat de aalbessen hier niet van nature zijn gekomen en ooit door iemand hier zijn geplant. De locatie is immers al enkele decennia in gebruik voor vogelonderzoek.
Ook de bonte verkleuring van het blad is ook niet zoals we aalbes normaal gesproken kennen. Als ik de bladeren omdraai zijn oranje viltige bultjes met een centraal kuiltje te zien. Deze “dwerg-donuts” behoren toe aan een bladschimmel: de ribes-zeggeroest. Een schimmel die in de fruitsector wordt gevreesd. De verkleuringen zorgen immers voor minder efficiënte bladeren en dus ook voor minder vrucht. Enkele topbladeren vertonen ook nog eens dieprode blaasvormige vergroeiingen. Dit zijn de gallen van de bloedblaarluis. En als klap op de vuurpijl, met een loep zie ik ook nog aalbesrondknopmijten onderop de bladeren. Deze aanvallen op de bladeren, je zou haast denken dat het een ongewenste aanval op de biodiversiteit is. Toch kijk ik anders naar deze belaging. Een plant in goede conditie en op een goede standplaats kan een dergelijke aanval wel weerstaan. Zware besmetting is een teken dat de plant niet in optimale grond wortelt. En een plant op een onnatuurlijke plek is wellicht eerder nog een aanval op de biodiversiteit.
Langzamerhand ontstaat het beeld dat plantenziekten in de natuur niet als probleem moeten worden gezien, eerder als een zegen. De term plantenziekten is dan ook onterecht vanuit de bos- en landbouw overgewaaid naar de natuur. In de natuur wordt geen oordeel geveld over “goed” en “kwaad”. En ook ziekten bestaan niet, het is niets anders dan gelijktijdig voorkomen van diverse soorten in een onderlinge relatie. De zegen van plantenziekten is gelegen in het feit dat zij een signaal afgeven dat het ecologisch systeem niet op orde is. Zo is nu de essentaksterfte in het nieuws. Een bosbouwer (die primair bezig is met houtproductie) ziet een bedreiging, een ecoloog daarentegen zie een ecologische relatie. Een ecologische relatie die de kans krijgt manifest te worden door grote oppervlakten monoculturen van essen. Die monoculturen lijken in eerste instantie efficiënt voor de houtproductie, maar naast de grotere vatbaarheid voor ziekten is ook de houtopbrengst minder optimaal. Uit onderzoek blijkt namelijk dat de houtproductie in gemengd loofbos veel hoger ligt dan in monoculturen.
En onze aalbessen? De beestjes en bladschimmels doen zich te goed aan de bladeren en de kans is groot dat nog andere soorten opduiken die dan samen de aalbes er wel onder gaan krijgen. Tenzij de plant toch ergens de kracht vandaan kan halen om weerstand te bieden.
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 