Natuur is altijd in beweging. Soorten komen en soorten gaan. Bij de “komers” zitten ook soorten die door mensen zijn geholpen. Soms bewust, meestal onbewust. Zulke door de mens geholpen nieuwkomers worden exoten genoemd. Deze exoten staan dikwijls in een kwaad daglicht. Terecht?
De meest gruwelijke verhalen over de effecten van exoten op de oorspronkelijke natuur komen van eilanden. Zeevogelkolonies die door ratten worden uitgemoord, vegetaties die door verwilderde geiten worden opgepeuzeld, inheemse flora die overwoekerd wordt door uitheemse soorten. Niet zelden leidde dit tot uitsterven van soorten, soorten die nooit meer terugkeren, voor eeuwig van de aardbodem zijn verdwenen. Inmiddels weten we dat deze effecten kunnen optreden en zijn we er vaak op tijd bij. Zo werd op de Azoren de oorspronkelijke laurierstruikvegetatie weer hersteld die gebukt ging onder de Himalaya gemberlelie. Daarmee werd ook de Azorengoudvink uit de gevarenzone gehaald.
De vraag is gerechtvaardigd of dergelijke ecologische rampen ook op het vaste land mogelijk zijn. Daarvoor moeten we eerst de ecologische situatie van eilanden beschouwen. Eilandnatuur is doorgaans arm aan soorten. Door de isolatie weten minder soorten het gebied te koloniseren. Dat is goed te zien aan de verspreiding van de soorten die er wel voorkomen. Zo komt de grote gele kwikstaart op veel atlantische eilanden voor, maar de witte en gele kwikstaart niet. In die gevallen kom je de grote gele kwikstaart in alle biotopen tegen. Van strand tot bergtoppen, op akkertjes, op boeren erven, overal de grote gele. Op het vaste land is deze soort nagenoeg beperkt tot grindoevertjes bij beken. Op de eilanden kan de grote gele kwikstaart dus ook die gebieden bezetten waar ze eigenlijk minder voor zijn toegerust. Maar zodra een witte kwikstaart vaste eilandgrond onder de pootjes zou krijgen, wordt de grote gele kwikstaart verdreven naar dat ene heel specifieke biotoop (als dat op het eiland aanwezig is…..).
In zo een arm systeem kunnen nieuwkomers makkelijk een leefplek vinden en er zijn bovendien weinig soorten die (direct of op termijn) weerstand kunnen gaan bieden aan de nieuwkomer. Ook op het vaste land hebben nieuwkomers het in arme systemen stukken makkelijker. Zo bezien kan je succesvolle exoten ook aanmerken als indicatoren van verarmde ecosystemen. In die gevallen is het dan verstandig om die ecosystemen weer op te peppen, in plaats van de exoot te bestrijden. Het bestrijden van de exoot is dan – als de populatie te groot is geworden – dweilen met de kraan open. Door aan de ecosysteem-knoppen te draaien verhoog je de weerbaarheid. Door de exoot te bestuderen kan je de hiaten in het verarmde ecosysteem vinden. Exoten zijn dus waardevolle aanwijzers van de verarming.
Hier laat ik mijn pen even rusten. In mijn volgende blog ga ik wat dieper in op een aantal exoten in Nederland. Stay tuned!
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 