“Ken je dan ook dat lied van de gebraden zwaan uit de Carmina Burana?” Die vraag kreeg ik tijdens de nazit van een bijeenkomst in Pakhuis de Zwijger waar ik ook mijn aanstaande boek over de knobbelzwaan mocht promoten. Natuurlijk ken ik de Carmina Burana, of in ieder geval het muziekstuk dat Carl Orff hieraan wijdde. Vroeger zelfs best veel naar geluisterd. Maar bij het onderzoek vóór en het schrijven ván het boek heb ik ‘de Carmina’ en de daarin gebraden zwaan volledig over het hoofd gezien. En dat terwijl er wel drie hoofdstukken zijn waarin de Carmina Burana genoemd kan worden.
De Carmina Burana is een set Middeleeuwse teksten die gaat over de lente, drinken en gokken en de zinnelijke liefde. In het tweede deel wordt gezongen over een zwaan die ooit meren bewoonde maar nu zwart en gaar gebraden aan het spit is geregen. In die Middeleeuwen gold de zwaan als een exquise gerecht dat alleen aan hoge edelen en hooggeplaatsten in de kerk was voorbehouden. Ook het recht om zwanen te houden (de zogenaamde zwanendrift), te slachten en te eten was maar aan enkele hoge heren toebedeeld. Vaak werd de zwaan na het braden weer terug genaaid in zijn oorspronkelijke vel en zo als spektakelstuk op tafel gezet. En als je echt wilde tonen hoe groot je macht was, overlaadde je de tafel met zwaan. Zo liet de Engelse koning Henry III voor het kerstfeest in 1251 maar liefst 125 zwanen opdienen en bij de benoeming van George Nevill tot de aartsbisschop van York in 1466 kwamen zelfs 400 zwanen op tafel.
De ‘Carmina-zwaan’ hangt zwart geblakerd boven het vuur. In het gedicht wordt het “ellendige zwart” tegenover het “mooie wit” geplaatst:
“Ooit bewoonde ik meren,
Ooit was ik mooi,
toen ik een zwaan was.
Ellendig, ellendig!
nu zwart
en gaar gebraden!”
Het smetteloze wit is vaak bezongen en ook de Maagd Maria werd regelmatig met een zwaan afgebeeld. Juist dat witte verenkleed heeft er toe bijgedragen dat de zwaan een mythische status heeft gekregen.
Het middeleeuwse recht, de zwanenmaaltijd en de zwarte zwaan behandel ik uitgebreid in mijn boek. De tip van de Carmina-zwaan kwam een tikkeltje te laat, of beter nog, ik had mijn onderzoek nog diepgravender kunnen doen. Aan de andere kant, dit voorval biedt mij de gelegenheid om mijn zwanenboek nu definitief aan te kondigen. Medio oktober ook bij u in de lokale boekhandel!
Ton Eggenhuizen
Almere Natuur 