Toon me je voedsel en ik zeg waar je jaagt

Slechtvalken hebben geen tafelmanieren. Prooiresten die ze niet verorberen laten ze gewoon rondslingeren. In de regel zijn dat resten van middelgrote vogels (maatje “postduif”). Een plek waar slechtvalken graag zitten ligt dan ook bezaaid met vogelonderdelen. Het Almeers paartje waarover ik al eerder berichtte is niet anders. De goten langs de gevel van het WTC geven zo een mooi inkijkje in het dieet. Deze prooiresten die ik vorige week aantrof laten zich indelen in drie categorieën.

Op de eerste plaats zijn daar de stadsvogels. Kennelijk jaagt de slechtvalk ook in de directe omgeving van de rustplaats. Zo werden resten van postduif, kauw en zanglijster gevonden en deze zullen niet van ver zijn aangedragen. De gevangen groenling zal mogelijk een over de stad trekkende vogel geweest zijn. De laatste weken trekt deze vinkensoort in aanzienlijk aantal door. Een tweede categorie zijn de vogels van de open vlakten, zoals die te vinden zijn in de Oostvaardersplassen en Lepelaarplassen. De vier goudplevieren, drie kieviten, drie kokmeeuwen, wintertaling en kemphaan zullen vast uit die gebieden komen.

De derde categorie is de meest verbazingwekkende. Ik vond maar liefst elf houtsnippen, drie waterhoenen en een waterral. Dit zijn allemaal soorten die zich overdag moeilijk laten zien en zeker voor een slechtvalk dan onbejaagbaar zijn. Deze soorten trekken ’s nachts en het kan niet anders dan dat de slechtvalk deze in het donker vangt. De trekpiek van deze drie soorten ligt in de maanden oktober-november. Gezien de ingedroogde staat lagen deze prooien er ook al een tijdje.

Het is een betrekkelijk nieuw fenomeen, nachtelijk jagende slechtvalken. En het is minder vreemd dan je in eerste instantie zou denken. Een nachtelijk trekkende houtsnip of ral wordt aangetrokken door felle verlichting zoals boven de stad en zeker ook boven het kassengebied. Als die vogel zijn trekweg wil vervolgen, komt die echter weer in het donker terecht. Eenmaal gewend aan de verlichting is het pikkedonker invliegen eng. Veel nachttrekkers gaan dan rondjes vliegen en raken als het ware gevangen in de lichtkoepel. Goed aangelicht rondjes vliegend en steeds moeier wordend, dan vorm je wel een steeds makkelijker wordende prooi.

Vogels slapen minder diep dan wij. Sterker nog, vogels slapen een groot deel van de tijd maar half. Met één oog open, houden ze de wacht. Het open oog correspondeert met de tegenoverliggende hersenhelft. Dus met het linkeroog geopend, is de rechter hersenhelft actief. De slaapperiode wordt om en om met de linkerhelft en de rechterhelft doorgebracht. Als het rechteroog een houtsnip ziet, wordt ook de rechter hersenhelft van de valk wakker gemaakt en is de houtsnip het haasje.

Ton Eggenhuizen

Advertentie

Almeerse slechtvalk

Met de snelheid van een formule-1 wagen en luid kekkerend stootduikt een mannetje slechtvalk op een buizerd die laag over het centrum van Almere vliegt. Je zou denken dat slechtvalken dat alleen doen als ze iets te verdedigen hebben. Zou er dan een slechtvalk in Almere broeden en wil hij zijn territorium vrij houden van andere roofvogels?

Een slechtvalk broedend in Almere, die gedachte drukte ik maar snel weg. Dagdromen is leuk, maar voordat je het weet ga je er zelf in geloven. Feiten, daar gaat het om! Vanaf dat moment in maart 2013 ben ik uit blijven kijken naar Almeerse slechtvalken. Met enige regelmaat zag ik de vogel jagen. Ook rond het stadhuis heb ik hem diverse keren achter stadsduiven aan zien kachelen.

In januari 2014 stond ik met de filmploeg van Natuurlijk Flevoland (Omroep Flevoland) op het vuurtorentje van Utopia (Weerwater). Boven op een van de hoogspanningsmasten zag ik een volwassen vrouw slechtvalk. Deze tweede vogel in het gebied van het mannetje, dat begon er al op te lijken. Een maand later vertelde een vogelaar dat hij een paartje slechtvalken op dezelfde mast had gezien. Ze hadden elkaar gevonden!

Diezelfde avond heb ik twee uur gespendeerd aan het bekijken van de vogels door de telescoop. Dat het echt een paartje was werd direct duidelijk. Hij besteeg haar waarmee de liefde beklonken werd. Het vrouwtje heeft het tweede uur besteed aan het bekijken van de verschillende kraaiennesten die in de masten gebouwd zijn. Een broedgeval vaststellen leek vanaf hier een koud kunstje. In de volgende maanden heb ik alle mogelijk broedplekjes op de masten afgekeken. Het waren echter steeds kraaienkoppen die over de nestranden uitkeken. Wat in februari nog “kat-in-t-bakkie” leek, mondde uit in teleurstelling. De slechtvalken verdwenen echter niet volledig van het Almeerse toneel, en afgelopen winter kreeg ik een tip dat de vogels op het WTC-gebouw sliepen.

Met wat collegiale hulp was een link met de WTC-Almere snel gelegd en deze reageerde direct enthousiast. Zelf hadden ze de vogels ook al diverse malen gezien. Via de Slechtvalk Werkgroep Nederland konden we nestkast regelen en op 17 februari werd deze geplaatst. Vol verwachting werd met regelmaat een blik op het WTC-gebouw geworpen. Enkele dagen later zag ik een prooiovergave, het mannetje droeg als bruidsschat een duifje over. Weer leek het een fluitje van een cent, dat broedgeval zou er nu wel van komen. Helaas is dat niet het geval. Zowel de nestkast als andere plekken op het WTC-gebouw zijn geïnspecteerd maar ook in 2015 zullen we het waarschijnlijk zonder jongen moeten doen. Wel werd bij deze inspectie duidelijk dat de slechtvalk veel duiven vangt, op de richels lagen diverse duivenkarkassen, maar ook resten van een kievit, graspieper, kramsvogel, spreeuwen en meeuwen.

Wat zal 2016 brengen?

Ton Eggenhuizen

Hoe een slechtvalk een waterral vangt

Hoe een koe een haas vangt, heb ik ooit van mijn vader geleerd. De koe gaat achter een graspriet zitten en doet het geluid van een wortel na. De vraag hoe een slechtvalk een waterral vangt, lijkt lastiger te beantwoorden. Een slechtvalk is immers een roofvogel die zijn prooi overdag in de open lucht bejaagt en een waterral zie je nagenoeg nooit. Zeker niet overdag hoog overvliegend. Die twee zullen elkaar van nature niet snel tegen komen.

Waterrallen hoor je eerder dan dat je ze ziet. Ze leven in dicht rietland en heel soms kan je ze langs een rietkraag zien scharrelen als ze zich onbespied wanen. De luide roep is echter onmiskenbaar, een krijsend geluid dat wel met een speenvarken wordt vergeleken. In Nederland is de waterral met maximaal 3.500 broedparen niet zo talrijk. In de herfst trekken echter veel grotere aantallen uit het noorden en noordoosten over Nederland. Die trek blijft grotendeels onopgemerkt omdat de vogels ’s nachts vliegen. Alleen als vogels in de herfst opduiken op plekken waar ze in de broedtijd niet zitten, wordt een tipje van de sluier opgetild. Dan kan je waterrallen ineens horen gillen in de rietkragen van de natuurvriendelijke oevers in het Meridiaanpark.

Dan de slechtvalk, deze roofvogel is opgekrabbeld van bijna-uitsterven tot weer een gezonde populatie (in Nederland circa 150 paar). Slechtvalken hebben in de jaren zeventig sterk te lijden gehad van het gebruik van gechloreerde koolwaterstoffen in de landbouw. Deze stoffen hoopten zich via de voedselketen op in het vetweefsel van deze toppredator en dit resulteerde weer in een extreem laag broedsucces. Door de ban op deze “gewasbeschermingsmiddelen” konden de laatste vogels weer een populatie opbouwen en het volgen van onze cultuur deed de rest. Slechtvalken broeden graag op kliffen, maar nemen inmiddels net zo makkelijk genoegen met speciale nestkasten op hoge fabrieken, in hoogspanningsmasten en fabrieksschoorstenen. Slechtvalken zijn luchtjagers. Met een razendsnelle vlucht kunnen ze duiven en andere vogels van gelijke grootte uit de lucht slaan. Maar dit doen ze normaal gesproken alleen overdag.

Groot was de verbazing toen vogelaars op industrieterreinen waterrallen als prooi van slechtvalken vaststelden. Op de vaste rustplaatsen werden in het najaar tientallen restanten van waterrallen gevonden. Aangezien slechtvalken alleen overdag en niet in het riet jagen, en waterrallen alleen ’s nachts overtrekken leek zich hier een puzzel van formaat te openbaren. Toch is het verklaarbaar.

De verlichting van fabrieken en industrieterreinen is zo fel dat een slechtvalk daar ook ’s nachts kan jagen. De jager ziet dan alsmaar heerlijke hapjes langs vliegen en hij zou wel gek zijn als hij daar geen gebruik van maakt. Waterrallen daarentegen zijn van die nachtelijke trekvogels nu niet bepaald de meest wendbare vliegers en met een gewicht van iets meer dan een ons een prima slechtvalkensnack. Bovendien vliegen die vogels niet strak over het gebied, maar raken door de verlichting eerst aangetrokken, vervolgens gedesoriënteerd en zodra ze het gebied weer over zijn, boezemt de donkerte behoorlijk wat angst in. Je kan dat zelf ervaren als je ‘s avonds in een flink verlichte kamer zit en je moet plotseling naar buiten. Die waterral maakt rechtsomkeert! Hij raakt als het ware gevangen in de lichtstraal en kan er alleen maar rondjes vliegen. Bijgelicht door de fabrieksverlichting is de slechtvalk de ultieme cultuurvolger inclusief 24-uurs economie!

Ton Eggenhuizen