Vogels, vuurwerk en onweer

“Hoe zit dat dan met onweer? Schrikken vogels daar dan niet van?” Een heel logische vraag die ik onlangs kreeg bij een gesprek over vogels en vuurwerk. In de eerste plaats, het zou vreemd zijn als vogels níet schrikken van de bliksem en donder. Maar er zijn weldegelijk aanzienlijke verschillen en bovenal, met onweer als natuurlijk fenomeen kan je moeilijk het effect van vuurwerk bagatelliseren.

Eerst die verschillen. In de meeste gevallen is het naderend onweer – dat bovendien meestal maar oprukt vanuit één hoek – ook te horen. De plotselinge uitbarsting van geluid en lichtflitsen van het vuurwerk is andere koek. Op veel plekken in Nederland is dat 360 graden rondom, én direct nabij. Vogels voelen weersveranderingen bovendien prima aan. Het luchtdrukverschil, elektrische lading in lucht, het zijn signalen waar vogels gevoelig voor zijn, zelfs over aanzienlijke afstanden. Gierzwaluwen zoeken fronten met regen (en onweer) zelfs op waarbij ze flinke vluchten tot een paar honderd kilometer kunnen maken. Onweer is daarom voor een vogel geen ‘donderslag bij heldere hemel’, maar dat voorvoelen van lichtflitsen en gedonder zit er op 31 december natuurlijk niet in.

Dat brengt ons op een ander verschil. Onweer is nagenoeg beperkt tot het zomerhalfjaar. Volgens het KNMI vindt 95% van onweer plaats in de zomermaanden. Voor natuur is dat een wezenlijk verschil omdat de omstandigheden voor overleving dan aanzienlijk groter zijn. In de winter is Schraalhans immers de keukenmeester. Minder voedsel én kortere daglichtperiode maakt het voedsel zoeken tot een uitdaging van formaat. En energieverlies door onrust, opvliegen, verdreven worden naar marginalere plekken hakt er dan forser in. Uit recent onderzoek blijkt dat het effect van Oudjaarsnacht bij vogels nog anderhalve week lang merkbaar is.

En nog iets, onweer is niet te verbieden, vuurwerk wel. Het is niet het één of het ander, vuurwerk komt er – met haar onnatuurlijke verschijningsvorm – nog eens bovenop.

Ton Eggenhuizen

Advertentie

Vuurwerk

Glas bubbels in de ene, en een oliebol in de andere wachten we weer op het sein om onze geliefden een gelukkig en gezond nieuwjaar te wensen. Ondertussen is de hond trillend van angst voor het vuurwerk in een hoekje weggekropen. Het beste is om er geen aandacht aan te besteden, maar als je haar paniek ziet is dat best lastig.

Niet alleen onze huisdieren hebben last van het vuurwerk. Stadsvogels zitten er ook middenin. Er zijn maar weinig harde gegevens over bekend, maar iedereen kan in de eigen tuin ervaren dat de laatste dagen van december er minder vogels zijn. Bovendien zijn de overgebleven vogels erg schrikachtig. Iedere knal in de buurt doet de vogels in de struiken vluchten om pas na een flinke tijd weer terug naar het voerderhuisje te vliegen.

Er zijn de nodige anekdotische aanwijzingen van vogels die kennelijk de stad met haar vuurwerk ontvluchten, Zo zag ik zelf op 31 december van 2008 een knobbelzwaan midden in de polder op een boeren erf, die in de nazomer door ons in de stad was geringd en tot ver in december daar aanwezig was gebleven. Op 4 januari 2009 was de vogel weer terug in de stad. Een andere vogel – de op wereldschaal kwetsbare – ijseend die al voor de achtste winter bij de pier van Huizen overwintert, werd plotseling op 1 januari van dit jaar in het veel rustigere Pampushaven teruggevonden.

Een harder bewijs van de grote onrust onder vogels is te zien als we radarbeelden bekijken van de oudjaarsnacht. Deze radarbeelden brengen normaal gesproken de regenbuien in beeld. Als het niet regent zie je om klokslag twaalf de lucht in één klap dichtlopen. Dat zijn geen plotselinge buien, of samenklonterende kruiddampen, maar duizenden vogels die in blinde paniek het luchtruim kiezen. In bijgevoegde link is dat mooi te zien op de beelden van oud-en-nieuw 2014-2015 en 2015-2016. Dit soort nachtelijke vluchten zijn zeer risicovol. In enkele gevallen leidde dat tot flinke sterftecijfers.

Ikzelf ben geen liefhebber van vuurwerk, ik wil er best even naar kijken, maar eigenlijk ontgaat mij de lol ervan. Bovendien vind ik de ruim 70 miljoen euro die in een half uur in luchtvervuiling en straatvuil wordt omgezet (steevast zes maal zoveel als ons “vrijgevig volkje” voor het terugdringen van het leed in de wereld overheeft bij Serious Request) tamelijk pervers.

Ton Eggenhuizen
(deze blog is een bewerkte versie van een eerdere blog. Helaas is er nog weinig veranderd).

Interview vuurwerk

Een interview met Omroep Flevoland over vuurwerk en vogels is terug te luisteren via:

http://www.omroepflevoland.nl/nieuws/131113/flevoland-stadsecoloog-vogels-in-blinde-paniek-door-vuurwerk#

Vuurwerk

Sinds ik in Almere woon en daar oud-en-nieuw vier, schiet – met de vuurpijlen buiten – meteen deze vraag door mijn hoofd: hoe zou de zeearend dit spektakel ervaren? Midden in de rustige Oostvaardersplassen, ziet deze magnifieke  roofvogel op diverse plaatsen aan de horizon een kleurrijk onweer. Ik kan me niet voorstellen dat dit géén onrust zou opleveren.

En dan zit deze vogel nog op grote afstand van het geknal en geflits. Stadsvogels zitten er middenin. Er zijn maar weinig harde gegevens over bekend, maar iedereen kan in de eigen tuin zien dat de laatste dagen van december er minder vogels zijn. Bovendien zijn de overgebleven vogels erg schrikachtig. Iedere knal in de buurt doet de vogels in de struiken vluchten om pas na een flinke tijd weer terug naar het voerderhuisje te vliegen.

Verder zijn er de nodige anekdotische aanwijzingen van vogels die kennelijk de stad ontvluchten, Zo zag ik zelf op 31 december van 2008 een knobbelzwaan in de polder, die in de nazomer door ons in de stad was geringd en tot ver in december aanwezig was gebleven. Op 4 januari 2009 was de vogel weer terug in de stad. Een andere vogel – de op wereldschaal kwetsbare – ijseend die al voor de achtste winter bij de pier van Huizen overwintert, werd plotseling op 1 januari van dit jaar in het veel rustigere Pampushaven teruggevonden.

Een harder bewijs van de grote onrust onder vogels is te zien als we radarbeelden bekijken van de oudjaarsnacht. Deze radarbeelden brengen normaal gesproken de regenbuien in beeld. Als het niet regent zie je om klokslag twaalf de lucht in één klap dichtlopen. Dat zijn geen plotselinge buien, of samenklonterende kruiddampen, maar duizenden vogels die in blinde paniek het luchtruim kiezen. In bijgevoegde link is dat mooi te zien op de beelden van oud-en-nieuw 2009-2010 en 2011-2012. Dit soort nachtelijke vluchten zijn zeer risicovol. In enkele gevallen leidde dat tot flinke sterftecijfers.

Ikzelf ben geen liefhebber van vuurwerk, ik wil er best even naar kijken, maar eigenlijk ontgaat mij de lol ervan. Bovendien vind ik de ruim 70 miljoen euro die in een half uur in luchtvervuiling en straatvuil wordt omgezet (steevast zes maal zoveel als ons “vrijgevig volkje” voor het terugdringen van het leed in de wereld overheeft bij Serious Request) tamelijk pervers.

Ton Eggenhuizen