Eenden onder eiken

Foto: Annemiek Eggenhuizen

Het is nu echt herfst. De eiken langs het fietspad tooien zich in alle denkbare tinten tussen geel en bruin. Het duurt niet lang meer eer de wind de laatste blaadjes van de takken heeft gerukt. Maar op dit moment zijn de herfstkleuren nog handig voor het herkennen van de zomereiken. Het geeft mij de kans nog even snel naar bladmijnen en –gallen te zoeken.

Ik moet daarvoor wel wat vogels wegjagen. Een tiental eenden scharrelt namelijk onder de eiken naar voedsel. Een paar loopt langzaam voor me weg en de anderen gaan op de vleugels. Ze landen wel weer direct bij de volgende eiken en foerageren alsof er niets is gebeurd. Wat zoeken die eenden onder deze bomen? En waarom zie ik dit gedrag niet bij de vleugelnoten, beuken en elzen in hetzelfde park? Het klinkt wellicht wat onverwacht, maar ze eten echt eikels. Eikels hebben naast het kiemplantje ook een flinke hoeveelheid reservevoedsel. Het reservevoedsel is bedoeld om het kiemplantje te laten uitgroeien, maar voor vogels is het net zo voedzaam. De eikels zijn een welkome aanvulling op het dieet van gras en broodkorsten.

Als eikel-eter is vooral de vlaamse gaai bekend. In deze tijd kan je de gaaien heen en weer zien vliegen. Heen met een lege snavel, terug met een eikel in de bek. Ze pendelen tussen eikenboom en plek waar ze de eikels verstoppen. Als het gaat winteren zoeken ze die verstopplekjes weer op en plunderen de voorraad. Ook andere kraaiachtigen als roek, kraai en ekster verstoppen eikels. Niet alle eikels worden weer teruggevonden en in het voorjaar lopen deze verstopte eikels uit. Het is dé manier waarop de eik zich verspreidt. Het reservevoedsel is dus zeker ook bedoeld om vogels en zoogdieren te verleiden tot het slepen met deze zaden.

Maar de eik heeft weinig aan de wilde eend. Die sleept de eikel immers niet mee om te verstoppen, maar slikt hem meteen door. Wat er aan de eendenachterkant weer uitkomt, zal niet meer kiemen. Aan de andere kant, de eikenboom heeft er ook niet veel aan als de eikels onder de eigen kroon uitlopen. Als straks de eik weer in fris loof staat, dringt er zo weinig licht op de grond dat het kiemplantje geen lang leven beschoren is.

Ton Eggenhuizen

Advertentie

Krakeend in Flevoland

De voorlopige gegevens van de nieuwe SOVON Vogelatlas zijn duidelijk, in bijna alle atlasblokken (5×5 km) in Flevoland komt de Krakeend als broedvogel voor. In een aantal gebieden lijkt een achteruitgang zichtbaar (Oostvaardersplassen) maar elders zit de soort in de lift.

We zien de Krakeend inderdaad best wel vaak, ook in de steden. Maar wordt er ook (succesvol) gebroed? Ik heb vorig jaar in kleine kring navraag gedaan of iemand ooit krakeenden met kleine of halfwas jongen in de stad heeft gezien. Ik had er nooit bewust op gelet, maar kon het mij in ieder geval niet herinneren. Dit geluid hoorde ik toen ook van anderen. Toevallig zag een vogelmaatje enkele weken later een krakeend met kleine jongen in Lelystad en zelf trof ik een vrouwtje met vijf jongen in het Muzenpark Almere.

De Krakeend is een nauwe verwant van de Wilde eend. Deze laatste is recent als broedvogel flink in aantal achteruit gegaan (30% achteruitgang sinds 1990). De achteruitgang van de Wilde eend vindt vermoedelijk zijn oorsprong in een slechte overleving van de kleine jongen. Onduidelijk is of dit een voedselprobleem is of een andere bedreiging. Jonge eenden eten in de eerste weken voornamelijk insecten en andere ongewervelden. Pas na 2-3 weken schakelen zij over op een vegetarisch menu. De Krakeend lijkt in tegenstelling tot de Wilde eend juist toe te nemen. Maar is de toename een gevolg van lokale productie of zijn het vogels van elders die in Flevoland een nieuw onderkomen zoeken?

Naast voedsel wordt ook geopperd dat gebiedsinrichting (kades met steile oevers) een probleem zou kunnen zijn. Ook Nijlgans wordt genoemd als oorzaak, maar het zou net zo goed een effect kunnen zijn van een betere ecologische kwaliteit van het water met veel roofvissen. Klimaatverandering en jachtdruk zijn ook genoemd. Geen enkele verklaring lijkt afdoende om gelijktijdig de achteruitgang van de wilde eend en de toename van krakeend te verklaren.

Vragen, vragen vragen. Bij deze een oproep om te helpen deze vragen te beantwoorden. Adopteer een stuk wetering of sloot en noteer daar iedere familie wilde eend of krakeend (vrouwtje met jongen). Probeer de families in de opgroeifase te volgen. Op deze wijze is een vinger te krijgen achter het broedsucces en de mechanismen achter de populatieontwikkelingen. Meedoen? Voer al je waarnemingen van eendenfamilies in op waarneming.nl met zo veel mogelijk details.

Ton Eggenhuizen

Eendenliefde

Het is voorjaar, de eenden bij mij achter in de vaart bedrijven de liefde. Dat lijkt er niet zachtzinnig aan toe te gaan. ‘Verkrachting’ of zelfs ‘groepsverkrachting’ lijkt een betere beschrijving van wat er gebeurt. Via pers en internet wordt weer opgeroepen om te stoppen met eendjes voeren. Het voer zou de mannen maar hitsig maken. De mannen hebben – omdat ze geen voer hoeven te zoeken – nu tijd om zich met de verkrachtingen bezig te houden. Een hongerige eend immers, denkt niet aan sex.

En zoals zo vaak met de moderne media, nieuws wordt klakkeloos opgepikt en veelvoudig weer uitgestort. De oproep om niet te voeren is zonder wetenschappelijke onderbouwing. Sterker nog, als je wat verder kijkt, is het makkelijk te ontkrachten. Ga naar de Oostvaardersplassen of willekeurig welk ander groot natuurgebied, en je ziet precies hetzelfde gebeuren! Het behoort gewoon tot het arsenaal aan natuurlijk gedrag. En zoals Kees Moeliker het ooit verwoorde: “Zowel in de stad als in de broodloze natuur is verkrachting onderdeel van de voortplantingsstrategie van de wilde eend. De woerd verkracht niet voor de lol: hij wil nageslacht. Als u slechts drie maanden per jaar een penis zou hebben en uw kroost een levensverwachting van maar anderhalf jaar heeft, dan zou u zich toch ook wat actiever met de voortplanting bezighouden?”

Nog een argument: met het brood worden natuurlijk beide geslachten gevoerd. Is het dan niet logischer om te bedenken dat zowel de mannen als de vrouwen in gelijke mate in fitheid toenemen en dat een gevoerd vrouwtje makkelijk mannetjes zich van het lijf af kan slaan? Het lijkt in onze ogen een brute bedoening, maar het vrouwtje krijgt op deze manier “bezoek” van meerdere mannen. Haar reproductieorgaan is zo gebouwd dat ze kan selecteren welk sperma ze accepteert. Meerdere “bezoeken” betekent een grotere keuze voor het beste sperma.

En nog eentje: de wilde eend is een voedselopportunist. Naast brood eten ze grassen en zaden. Niet echt een voedselbron waar gebrek aan is. Ze hebben het brood niet nodig om hun honger te stillen.

Een andere fabel: er zouden teveel mannen zijn, de verhouding mannen en vrouwen is scheef. En jagers zijn bij uitstek geschikt om dit evenwicht weer recht te trekken. Het omgekeerde is waarschijnlijker: ongepaarde vrouwtjes zijn vatbaar voor verkrachtingen. Een vrouwtje dat een nest heeft, wordt vrijwel altijd begeleid door haar mannetje als zij even het nest verlaat. Zo een vrouwtje wordt zelden belaagd. Het zijn de vrouwtjes die zonder man op pad gaan, die de belangstelling krijgen. Door vooral mannetjes te schieten, trek je de verhouding juist de verkeerde kant op.

Zeker in de stad is het voeren van de eendjes voor kleine kinderen de eerste kennismaking met natuur. Van onschatbare waarde voor het draagvlak van natuur in en om de stad. Lekker voeren, dus!

Ton Eggenhuizen

Duckstad nieuws

Vorige week kreeg ik een vraag over een paartje eenden dat zich al dagenlang ophoudt bij de draaideur van het stadhuis. Geen water in de buurt te bekennen. Wat bezielt deze draaideur-drijfsijzen om zo in het stadshart te gaan staan?

Het is april dus het leidt geen twijfel dat de vogels het voorjaar in de kop hebben. Ik ben er niet naar gaan zoeken, maar ik denk dat ze een nest hebben in een van de plantenbakken of een andere beschutte plek rond het Stadhuisplein. Wel vaker vond ik eendennesten op ongebruikelijke plaatsen ver van open water. Zelfs verlaten buizerdnesten in het bos worden door eenden graag gebruikt.

Eenden zijn nestvlieders, dat betekent dat de jongen het nest verlaten vlak nadat ze uit het ei zijn gekropen. Alle jongen moeten daarvoor ook gelijktijdig uit het ei. Het vrouwtje start daarom pas met broeden als het legsel – gemiddeld 8-12 eieren – compleet is. Zolang de eieren niet bebroed zijn, ontwikkelt het embryo niet.

Het vrouwtje kan één ei per dag leggen, voor een volledig legsel moet dus minimaal een week worden uitgetrokken. Al die tijd waken het mannetje (woerd) en het vrouwtje (eend) bij het nest. De eend waakt over de eieren, de woerd over de eend. Hij moet voorkómen dat andere woerden het vrouwtje kapen en er mee gaan paren. Dat verkleint namelijk zijn kans op nageslacht. Zodra het legsel compleet is, gaat het vrouwtje broeden en zit de taak van de woerd er op. Die sluit zich vervolgens aan bij de ronddobberende woerd-soos in de Stadswetering. De vrouwtjes wagen zich alleen in het donker van het nest om snel even wat te eten.

Het is ook de tijd van de duck-rapes. Mannetjes die met vereende krachten alleenstaande vrouwtjes achtervolgen teneinde haar te kunnen schaken. Het komt voor dat een vrouwtje dan door meerdere mannen wordt bestegen en daarbij uiteindelijk verzuipt. Vanochtend zag ik weer zo een wilde achtervolgingsvlucht: een vrouwtje dat probeert te ontkomen aan een vijftal testosteron-geladen woerden. Het ziet er wreed en bruut uit.

De meest logische gedachte die opkomt als je hiernaar kijkt is dat er een mannenoverschot is. In het verleden is daarom ook wel opgeroepen om vooral woerden te bejagen. Maar klopt die “logische gedachte” wel? Een gepaard vrouwtje zit in deze tijd óf op de eieren, óf ze wordt begeleid door haar man. De kans is dus zeer groot dat een vrouwtje dat door mannen wordt, ongepaard is! Dat zou betekenen dat er eerder een vrouwenoverschot is dan een mannenoverschot! Die woerden-soos bestaat vooral uit mannen die ergens een partner op de eieren hebben zitten. Maar zodra ze een partner-loos vrouwtje zien, denken ze kennelijk even niet aan thuis.